Tuesday, 11 April 2017


ESTABILIDADE NACIONAL 
EJIJI OPERASAUN RUA; ESPIONAJEN no KONTRA-ESPIONAJEN
ho OPERASAUN SOSIO- POLITIKA no SOSIO -EKONOMIA
Hosi
Tama Laka Aquita

Wainhira ita akompanha situasaun social politika no ekonomia iha rai laran sei lori ita hotu to’o iha hanoin ida atu halo reflesaun didiak ba servisu informasaun liu-liu servisu informasaun sekretu/espionajen no Kontra-Espionajen rai laran nian atu nune bele garante estabilidade nacional.
Iha processu konstrasaun estado ida ne’e komponente nasaun tomak preciza pro-ativu iha servisu informasaun ba estadu atu nune bele manten no garantia estabilidade nasional tanto direita indireta tenki kuda dutrina Hadomi Nasaun ka hadomi rai doben ida ne’e, hanesan iha tempo Resistencia iha nebe ita konsegue mobiliza povo tomak sai matan moris no neon nain hodi hasoru funu maluk Militar Indonesia, hasoru servisu espionajen estrangeiro okupanti Militar Indonesia nian. 

Ohin loron iha tempo Ukun Rasik A’an espirito hadomi nasaun ka hadomi rai doben ida ne’e mihis tia, tan deit sistema nebe UNTAET hahu estabelece hamosu mentalidade dependenti total ita nia povu estado, nune mos ita nia attitude lideransa politiku nebe estado fo fiar la konsegue halo ka produz politika estado hodi reduz mentalidade dependenti. Maibe ho procesu sira ne’e lao ita esforsu a’an nafatin hodi hadia no servisu maka’as hodi bele hatur fila-fali politika estado nian nebe bele halo mobilizasaun ba komponenti nasaun tomak ho espiritu hadomi rai doben ida ne’e hanesan iha tempo resistensia hodi partisipa pro-activu nafatin hodi hasoru funu foun ida mai ho nonok hodi kebra estabilidade nacional nebe ita hari’i ona.
Funu foun ida ne’e mak ita bolu funu Kontra espionajen extrangeiru. Funu foun ida ne’e preciza konstribuisaun komponente nasaun tomak nian. Ita nia estadu hari’i ona instituisaun Servisu Intelijencia hanesan SNI (Servisu Nacional Informasaun) alem de SNI ita nia estadu  mos hametin liu tan servisu Investigasaun PNTL nian liu hosi Polisia Cientifiku Investigasaun Kriminal ka PSIK no Servisu Intelijencia hosi FFDTL. preciza hametin liu tan kordenasaun entre intituisaun tolu ne’e, atu nune bele hametin liu tan servisu Kontra Espionajen hasoru Espionajen estrangeiro nian. Maibe instutisaun rua ne’e deit sei la to’o wainhira la involve components nasaun tomak hodi pro-ativu hodi hasoru inimigo foun “Espionajen estranjeiru” iha processu konstrusaun estadu ida ne’e. 
Experiencia nebe ita iha hatudu ba ita krimi organizadu barak mak akontece no sei continua acontece iha ita nian rai incluido organizasaun movimento politik “non estado” alias organizasaun politika nebe la rekonyese Estado ida ne’e. 
Tan ne’e, preciza plataforma ida hamutuk entre intituisaun tolu nebe nia servisu ba informasaun estado nian, estabelece ekipa ida forti ba servisu Kontra Espionajen nian, ekipa ida nebe analitiku ba processu informasaun hotu-hotu mai hosi servisu espionajen nian. Halo estudus analitiku ida profunda ba kondisaun sosio-ekonomi  no sosio-politika nebe mak agora dadaun acontece, no oinsa atu prevene konflitus  sira nebe mosu mai hosi influensia espionajen estrangeiro movimento politiku “non estado” dala ruma bele hetan apoio mos hosi servisu espionajen estrangeiru liu hosi sira nia agensia nebe sira organiza no monta iha rai laran liu hosi organizasaun ka movimento politika non ka hosi influencia ba individu balun hodi hamosu konspirasaun iha qualquer issue ho objectivu desestabiliza situasaun iha rai laran, kebra tia estabilidade nasional nebe ita hari’i, no fo impaktu ba povu tomak nia moris la hakmatek. Atu nune bele asegura argumento nasaun seluk nian katak processu negociasaun hotu-hotu labele to’o iha acordo ida tamba Timor-Leste labele garante estabilidade iha sira nia rai laran. 
Koalia kona ba kontra-espionagem, basicamente koalia kona ba estratéjia ida nebe oinsa para  neutraliza planus feitu sira nebe mai hosi adversario espionajen estranjeiru ho forma oin-oin nebe lao sira nia objetivu infiltrajen. Ou estratégias ida nebe ita uza para orientasaun ikus nebe espesifiku liu ba ojectivu salvaguarda kordenasaun servisu espionajen nian iha efeitu filtrasaun hasoru movimento sira nebe realiza hosi ita nia adversario ka espionajen estranjeiru. 
Kontra-Espionajen ne’e parte ida  integrante hosi processo hotu-hotu servisu espionajen nian no projeta ba asegura dadus nebe mak koleta katak dadus sira ne’e koretu duni liu hosi avaliasaun  ida  ho nia kontinuidade hosi fontes nebe iha. Ida ne’e iha diferensia oinsa mak koleta informasaun. Iha nebe servisu Kontra-espionajen iha hodi hasoru ameasa sira nebe mai hosi espionajen inimigo hosi estranjeiru no hosi grupos não-estatais ate to’o iha lala’ok ida ho ho skala certo no reativa. 
Resultado sira nebe mai hosi servisu kontra-Espionajen geralmente la produz ba kurtu prazu ka tempo badak maske iha investigasaun  exesoens ruma kontra-espionajen se la sai limitado ba periodu ida so tempo mak sei determina.  Tamba tekniku investigasaun kriminal dala barak iha operasoens kontra-espionajen nian laran. 
Hanesan resultado, iha argumentu nebe forti atu bele fo apoio iha unidade iha intelijenti hanesan umanu nebe ofensiva no kontra-espionajen iha organizasaun ida uniku. Laiha tan argumentu convincenti para atu mistura fali kontra-espionajen no aplikasaun ba lei sira. Alem de ida ne’e, se ita kaer fali ba abordagen multidisplinar iha kolesaun dadus ho uza SIGINT no IMINT nebe sai hanesan importante ba satisfasaun  ba necesidades kontra-espionajen iha momentu ida ne’e. 
   
Ba ida ne’e hakerek nain hakarak lori ita badala uluk hodi hatene saida espionajen no saida mak kontra-espionajen;
Saida mak espionajen ka Intelijensia? 
Na verdade operasoens espionajen ne halonusa no oinsa? Basikamente, objetivu principal hosi opersoens espionajen mak hanesan atividades koleta informasaun, Operações de inteligência era, na verdade, como o quê? Informasaun sira ne’e hotu nia distinu mak to’o iha ema nebe iha poder maximu, hanesan Presidenti ou PM ou Maijor Genderal Forsa Armada nian atu toma decisaun. Então, nia dalan mais fasil, atu determina  no eskolha  operasaun militar liu-liu general militar nia bo’ot tenki hatene uluk kondisaun inimigo nian, hanesan inimigo nia forca hira, inimigo nia frakeza mak ceda, no medida ceda mak inimigo uza para hodi bele luta hasoru forsa estado, atu nune iha sistema governasaun nebe uza sistema semi Presidensialista liu hosi konsulta ho Presidenti da Republika, Primeiru Ministro hamutuk ho governante sira bele foti decisaun hodi fo mandatu ba Maijor General hodi executa estrategika operasaun militar tuir resolusaun Parlemento Nacional nian, ho metodologia nebe diak hodi atinji objetivu. 
Iha ne’e mak ita koalia oinsa papel agenti espionajen nian, geralmente liu hosi haruka agenti ida tun ba iha kampu hodi koleta informasaun ka dadus kona ba kapasidade inimigo nian, hafoin iha ona dadus sira ne’e maka hahu halo procesa avaliasaun ida ho metodologia ida nebe analitiku hosi servisu espionajen ho servisu kontra espionajen nian antes de apresenta ba Estado liu hosi Maijor General hodi apresenta governu hodi nune decisaun nebe sai hosi Governu labele sala. 
Tamba ne’e maka iha assunto espionajen militar ne’e hanesan siguransa estado nian no importanti tebes, ho metodologia analitiku ba informasaun hotu-hotu mak koleta nia sei determina sucessu operasoens  militares hodi garante estabilidade nacional. 
Saida nemak Kontra-espionajen ka kontra-Intelijensia?
Kontra-espionajen tenki sai hanesan  esforsu tomak hosi intidade no componente nasaun tomak  ho espiritu patriotisimu no nasionalismu forte ba rai doben Timor-Leste. Atum nune bele satan orgaun espionajen hosi rai liur, no mos movimento politiku sira nebe mak hetan suporta ka konduz hosi grupu balun hosi rai liur no orgaun espionajen rai liur nian liu hosi operasaun sekretu tanto liu hosi individu nebe mak halo infiltrasaun sai hanesan agenti nebe servisu iha instuitisaun estado, estrutura forsa armada, departamentu civil sira tanto iha rai laran no rai liur liu hosi atividade spionaze, subersi no sabotaze nian e nune mos hanesan agenti  ONG ka kompanhia bo’ot sira nebe mak mai hodi desestabiliza sistema governasaun  ho objective istraga no kria instabilidade iha ita nia rai doben Timor-Leste.   Sira nia tarjeta akumula cidadaun nebe mak laiha afilisaun formalmente ho governu liu-liu ema sira nebe moris iha discontentimente nia laran tanto ba individu lidernsa nasaun nian no mos mai hosi situasi moris iha ekonomia ida nebe fraku liu.
Actividade seluk hosi kontra espionajen ne’e mos oinsa atende lala’ok terorismu nebe mai hosi rai liur no iha rai laran rasik.
 
Tan ne’e mak kontra espionajen laiha linhas fronteira iha rai laran no sai ba liur. Kontra Intelijensia ne consisti hahu  hosi Contra-consiste iha medidas sira nebe ofensiva ho defensiva.  Defensivamente actividade kontra intelijensia através hosi hahu tau questoens ba  funsionario publik sira nebe servisu ba estado e trabalhadores nune mos através hosi investigasaun hodi monitoriza agentes sira nebe que conhecidos ou suspeitos, no actividades vigilância nian para detecta no neutraliza  presensa  servisus inteligência hosi ema rai liur nian iha ita nia rain.
Ofensivamente através hosi recolha informasaun sira sobre  servisus inteligência hosi ema rai liur nian iha ita nia rain ho nia modus operandi. Oinsa servisu kontra espionajen nian? Atravez hosi recrutamento ba agenti foun sira, hahu operasaun  kontra intelijenti para atu pentrar interompe sira nia hanoin no lala’ok, halo falha sira nia servisu espionajen iha rai laran no manipula intidades sira nebe servisu ba organizasaun relevantes sira ho sira nia propio interese.
Servisu kontra espionajen ne’e parte integral ida hosi procesu hotu-hotu espionajen nian. servisu ida ne’e projeta ba asegura ba informasoens sira nebe mak hetan hosi fatin hotu-hotu, no liu hosi meus avaliasaun ida nebe iha nia continuidade hosi fontes informasaun nebe koretu. Servisu ida ne’e diferensa ho servisu espionajen nia nebe aruma deit informasaun, servisu kontra intelijensia ne’e iha hodi hasoru desafiu no ameasa sira mai husi orgaun espionajen inimigu rai liur nian no grupu laiha sentido estado to iha momentu balun bele hamosu lala’ok a’at halo nasaun la estabel.  
Resultado hosi koleta informasaun hosi agenti servisu kontra espionajen emgeralmente la produz iha tempo badak no maske iha investigasaun exesoens balun, maibe servisu kontra intelijensia labele iha periode ida limitadu ho tempo nebe espesifiku. 
Tamba spionaze ne’e hanesan lala’ok krimi ida, servisu kontra espionajen hamoris operasaun ba hatur lei. No entantu, atu kaer espionajen ida no capacidade koleta tecnico hosi ema rai liur sira, ne hanesan actividade ida susar tebes laos hanesan facil ita kaer kriminoso ida iha rai laran ka kaer ema kriminoso ida mai husi rai liur. Motivasaun ho recursus nebe apoio kriminoso normal diferenti no la hanesan ho saida mak orgaun intelijensia rai liur sira uza.
Tamba ne’e maka habilidade investigasaun criminal dala barak servisu iha opersoens kontra espionajen nian. Hanesan resultado, iha argument nebe forte para labele mistura matenek nain ser umanu nebe ofensiva no kontra espionazen iha unica organizasaun, laiha tan argumentu convincenti nebe para atu mistura kontra espionajen ho aplicasaun tuir lei. Alem de ida ne’e wainhira ita halo  fali abordagen ida ho aproximasaun multidiciplinar iha kolesaun,no preciza uza metodo balun nebe sai importante iha satisfikasaun ba necesidades kontra espionajen nian.


Prinsipio balun kona ba Kontra Espionajen;


1.     Hanesan ema nebe servisu iha unidade kontra espionajen tenki lao ho karakter rua: Activu ho atake, signifikadu hosi palavra ida ne’e ho nia intensaun katak; oficiais servisu kontra espionajen tenki executa nia funsoens iha servisu kontra espionajen tuir prinsipio activu hodi bele descobre no observa cuidadosamente movimento ka lala’ok inimigo estado nian mak hanesan espionajen rai liur no actividade seda deit mak sira halao iha rai laran. Ataka iha ne’e la signifika katak la tuir realidade nebe iha para halo atake, mas laos atake ida nebe la sobrevivu iha resistencia, maske operasaun ne halao iha area juridikasaun ita nian rasik, ita lalika tauk atu observa lala’ok inimigo estado nian ka sese deit mak iha ita nia oin. kontraria ho modelu ikus liu oinsa atu resiste hanesan ema sempre hateten  katak so ema covardes sira mak tauk iha nia uma rasik.


2.   Hanesan Oficias ka agenti sira tenki domina terenu no dalan sira hotu: hanesan continuasaun husi attitude activu maka prinsipio domina terenu no dalan sira tenka sai hanesan hanoin absoluta ida wainhira atu hahu halao operasaun
2.   Hanesan Oficias ka agenti sira tenki domina terenu no dalan sira hotu: hanesan continuasaun husi attitude activu maka prinsipio domina terenu no dalan sira tenka sai hanesan hanoin absoluta ida wainhira atu hahu halao operasaun bersambung..... sei la’o ho diak tuir ninia natureza servisu nian no sei laiha no la hakfodak ho seda deit mak inimigo lansa. Tamba ita domina terenu no dalan sira dominasaunida ne’e sei hamate hotu maneuver espionaje rai liur nian atu koko doko ita nian rain. No susar ba sira atu halakon sira nia ain fatin wainhira ita halo hela vigilansia ba sira.